In Lied van de profeet (Prophet Song), waarmee Paul Lynch in 2023 de Booker Prize won, vertelt hij het verhaal van een 'parallel' Ierland, dat ten prooi valt aan een burgeroorlog. Hoofdpersoon is Eilish Stack, die na het verdwijnen van haar man in haar eentje de zorg heeft over vier kinderen. Er vinden gruwelijke gebeurtenissen plaats en aan het slot van het boek probeert Eilish met de resterende gezinsleden Ierland te ontvluchten.

Lied van de profeet was Lynch' vijfde roman, en de eerste die in het Nederlands werd vertaald. Nu volgt zijn derde roman Grace, oorspronkelijk verschenen in 2017. Grace speelt in 1845, het eerste jaar van de Grote Hongersnood die Ierland tot 1849 in zijn greep hield. Hoewel de omstandigheden totaal verschillend zijn, vertoont de roman veel overeenkomsten met Lied van de profeet, en is het verhaal bijna net zo meeslepend en indrukwekkend.

Slachtstronk

Op de eerste bladzijden van het boek wordt de 14-jarige Grace door haar moeder naar de 'slachtstronk' ('the killing stump') buiten het huis gesleept, waar haar haar wordt gekortwiekt. Daarna krijgt ze jongenskleren. Grace moet zich voortaan als jongen voordoen. Er is een vijfde kind op komst, er is niets meer te eten, dus Grace moet de deur uit en voor zichzelf gaan zorgen. Het klinkt als een gruwelsprookje en dat is precies wat de Grote Hongersnood - toen Ierland bijna een kwart van zijn bevolking verloor aan honger, ziekte en emigratie - voor veel mensen betekende.

In een verteltechnische meesterzet laat Lynch het jongere broertje van Grace, Colly, van huis weglopen om haar te vergezellen. Na een dramatische, hoewel zeer terloops beschreven gebeurtenis, die hier niet nader wordt geduid, verdwijnt Colly, om zich vervolgens toch weer bij zijn zus te voegen. Gedurende de rest van de roman zullen ze een wonderlijke, zeer krachtige twee-eenheid vormen.

Het Ierland waar Grace doorheen trekt, is een gevaarlijke plek, waar mensen 'in de voetstappen van de duivel over de wegen dolen'. Er is overal honger en gebrek en iedereen is een potentiële dreiging. Maar Grace is vindingrijk en volhardend en slaagt er aanvankelijk goed in zich als jongen voor te doen. Ze werkt als veedrijver en wegenbouwer, maar neemt ook deel aan berovingen. Onderweg ontmoet ze een uiteenlopend gezelschap gelukszoekers, kansloze sloebers, bedriegers en moordenaars. Af en toe ontstaan er bondgenootschappen, vaak uit opportunisme, soms met een meer oprechte basis.

Lynch weet 19de-eeuws Ierland krachtig tot leven te wekken via de mythen en het bijgeloof waarmee het leven van alledag doortrokken is. De roman begint met Samhain, het eind van het oogstseizoen, tevens het Keltische nieuwjaarsfeest. In die periode, zo gelooft men, is de sluier tussen de wereld van de levenden en de doden het dunst. Het zet de toon voor een boek waarin leven en dood voortdurend in een dance macabre met elkaar zijn verwikkeld, de lucht zwanger is van demonen en waar de arglistige pooka altijd op de loer ligt.

Zoals lezers van Lied van de profeet weten, is Lynch een bijzonder stilist. Zijn uitwaaierende, poëtische proza, dat rijkelijk gebruikmaakt van eigenzinnige beeldspraak, noodt tot geduldig lezen. Zo beschrijft Lynch een groepje wanhopige vluchters: 'Ze zag een hele familie op een voorbijrijdende wagen, samen met hun bezittingen op een kluitje, zwijgend met elkaar verstrengeld als een oude verdorde boom.'

Als wanhopige verkopers met hun producten zwaaien naar voorbijgangers, lezen we: 'het is het gebaar van gebrek, of het gebaar van iemand bij wie het gebrek zó groot is dat alleen nog een allesoverheersend verlangen naar vergetelheid overblijft'.

Aangekomen bij een hut die haar mogelijk een schuilplaats biedt, constateert Grace: 'In het licht dat door de deur valt wordt de stille, halfduistere kamer zichtbaar, de lemen muren en het riet dat zo beroet en turfberookt is dat de stank van vele jaren zich hier heeft vastgezet als een echo van al die vuren, een echo die schril is omdat er nu geen vuur brandt: het is er klam, en de kamer ontvangt haar in een verbijsterende eenzaamheid...' Deze zin gaat nog anderhalve pagina door en telt totaal ongeveer vierhonderd woorden die samen een stemmige koorzang van verlatenheid en gefnuikte hoop vormen.

Zwarte bladzijden

Na het diepste dieptepunt dat in de roman wordt beschreven, volgen - letterlijk - vier zwarte bladzijden, die markeren waartoe de totale wanhoop kan leiden.

Nee, vrolijk wordt het nooit bij Paul Lynch. In alle vijf zijn romans is de mens een eenzame figuur in een vijandig of op zijn best onverschillig universum. Maar net als Eilish in Lied van de profeet portretteert hij in Grace een krachtig en complex personage dat je, alle vreselijks ten spijt, gefascineerd blijft volgen.